Znowelizowana w 2011 roku ustawa, daje możliwość umorzenia postępowania wobec osoby, która posiada na własny użytek narkotyki w nieznacznej ilości, nie tylko w trakcie postępowania sądowego czy przygotowawczego, ale też już na najwcześniejszym etapie postępowania, a mianowicie przed wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa. W praktyce oznacza to do 30 dni od powzięcia przez organy ścigania informacji o przestępstwie. Tyle bowiem mogą maksymalnie trwać czynności zmierzające do wyjaśnienia czy istnieje podstawa wszczęcia śledztwa bądź dochodzenia.

Polska polityka narkotykowa określana jest czasem jako należąca do najbardziej restrykcyjnych w Europie. W 2011 roku weszła w życie oczekiwana przez środowiska sprzeciwiające się restrykcyjnej polityce narkotykowej,  nowelizacja Ustawy o Przeciwdziałaniu Narkomanii. Nowelizacja wprowadziła artykuł 62 a, w następującej treści:

„Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3, są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości.”

Wspomniane ustępy artykułu 62 dotyczą kolejno posiadania środków odurzających i substancji psychotropowych oraz tego samego przestępstwa jednak w tak zwanym „wypadku mniejszej wagi”.

A zatem od 2011 roku istnieje możliwość umorzenia postępowania karnego w przypadku posiadania przez obywatela nieznacznej ilości substancji odurzających przeznaczonych na własny użytek, zarówno na etapie postępowania przygotowawczego jak i przed wydaniem postanowienia o jego wszczęciu.

Artykuł 62 a w praktyce

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii pozostawia decyzję o umorzeniu postępowania uznaniu organów ścigania. Teoretycznie, aby umorzyć takie postępowania, muszą zaistnieć trzy przesłanki:

• posiadane przez sprawcę narkotyki muszą być w ilości nieznacznej;
• narkotyki muszą być przeznaczone na własny użytek sprawcy;
• orzeczenie wobec sprawcy kary za posiadanie narkotyków byłoby niecelowe (chodzi tu o okoliczności popełnienia czynu oraz stopień społecznej szkodliwości).

Jeżeli wymienione powyżej przesłanki są łącznie spełnione, nie ma przeszkód dla umorzenia postępowania. I tu zaczynają się schody.

Ilość posiadanych środków odurzających lub substancji psychotropowych

Określenie „ilość nieznaczna” nie jest nigdzie w przepisach prawa polskiego doprecyzowane. Jest to termin niezdefiniowany przez ustawodawcę, który prawdopodobnie zakładał, że ułatwi w ten sposób organom podjęcie decyzji. No i nie ułatwił. Wręcz przeciwnie, spowodował liczne kontrowersje i spory, w szczególności na linii prokurator- adwokat. Problemów interpretacyjnych na pewno nie wyjaśni nam słownik PWN. W wersji internetowej czytamy bowiem:

nieznaczny:

1. «niewielki pod względem ilości, natężenia»

2. «mało ważny»

3. «mało widoczny»

Dla niektórych nieznaczną ilością zatem będą trzy gramy marihuany a dla innych jedynie pozostałość narkotyku na ściankach opakowania w którym się znajdował (a i za taką ilość zdarzały się skazania).

I na nic zda się twierdzenie delikwenta, że tak zwany „towar” był kiepskiej jakości i nie „kopał”, a tak w ogóle to taka ilość delikwentowi nie zdaje się na nic. Możemy za Sądem Apelacyjnym argumentować, że nieznaczna ilość odpowiada doraźnym potrzebom uzależnionego, jego głodowi narkotycznemu, odpowiada jednej bądź dwóm porcjom- jeżeli nie trafimy na dobrą wolę po drugiej stronie, przepis artykułu 62 a nie będzie działał na korzyść oskarżonego.

Zauważyć należy, że prokuratorzy również utyskują na problemy z art. 62 a. Brak im bowiem wytycznych i narzędzi, które pomogłyby im w ustaleniu jaką ilość narkotyku mogą uznać za „nieznaczną” w rozumieniu Ustawy.

Co może pomóc?

Jeżeli ocena jaka ilość to ilość nieznaczna jest aż tak bardzo problematyczna, to co innego może pomóc? Dotychczasowa niekaralność sprawcy, pozytywna opinia środowiskowa mogą pomóc w umorzeniu. Organy będą też brały uwagę gdzie doszło do wykrycia narkotyków. Większe szanse na umorzenie będzie miała osoba, przy której ujawniono narkotyki w miejscu niepublicznym niż taka która posiadała je na imprezie masowej czy w szkole. Powyższe ma niebagatelne znaczenie dla określenia stopnia społecznej szkodliwości czynu.

Kiedy można umorzyć postępowanie?

Omawiany przepis oraz przepis art. 17 § 1 pkt. 3 Kodeksu postępowania karnego dają możliwość umorzenia nie tylko przed wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego, ale również na późniejszych etapach postępowania. Zdarzyło mi się, że postępowanie w sprawie o posiadanie narkotyków, w którym występowałam jako obrońca, umorzone zostało dopiero na etapie II instancji. Gdy wysłuchałam motywów ustnych wyroku sądu w II instancji, który uchylił wyrok sądu I instancji, i umorzył postępowanie, przypomniały mi się rozmowy pod salą rozpraw i na niej-  z prokuratorami prowadzącymi sprawę: wielokrotnie usiłowałam przekonać prokuratorów, że ten przypadek ma tak niską szkodliwość społeczną, że zasługuje na umorzenie. Niestety zarówno prokuratura jak i sąd w I instancji twardo obstawali przy swoich racjach. Na szczęście Sąd Okręgowy wykazał się wysokim stopniem rozsądku. W takim przypadku jak omawiany, przyda się adwokat, który sporządzi profesjonalną apelację.  Parafrazując bowiem słowa św. Augustyna, wygrywa ten kto wykorzysta wszystkie środki odwoławcze ; )

Na podstawie art. 62 a Ustawy o Przeciwdziałaniu Narkomanii, postępowanie umorzyć można już na najwcześniejszym etapie postępowania, a mianowicie przed wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego. Identyczne skutki będzie miało umorzenie już na etapie toczącego się postępowania przygotowawczego.

Co dzieje się z narkotykami po umorzeniu?

Niby nie powinno, a jednak często pada to pytanie. Nie, nikt sprawcy nie zwróci zatrzymanej substancji. Sąd w każdym przypadku orzeka przepadek środka odurzającego lub substancji psychotropowej. Argumentacja, że środki nie były własnością sprawcy nic nie da. Narkotyki takie są przechowywane w magazynie z innymi dowodami a następnie komisyjnie niszczone.

Co z karalnością?

Niejednokrotnie klienci mylą umorzenie z art. 62 a Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, oraz z art. 17 § 1 pkt. 3 Kodeksu postępowania karnego z warunkowym umorzeniem postępowania z art. 66 Kodeksu karnego i obawiają się, że wpis o sprawie znajdzie się w karcie karnej i utrudni im znalezienie zatrudnienia, bądź postawi ich w złym świetle w oczach aktualnego pracodawcy, czy utrudni funkcjonowanie jako przedsiębiorca będący członkiem władz spółki prawa handlowego. Umorzenie postępowania karnego, które omawiamy, jest zakończeniem postępowania w danej sprawie. Nie jest uwzględniane w karcie karnej.